Źródło: „Myślenie przedszkolaka”, WSiP, Warszawa 1983
Poziom myślenia konkretno-ruchowy
„Jeśli w procesie spostrzegania dziecko zdobywa informacje o zewnętrznych właściwościach przedmiotów (kształcie, wielkości, barwie), to w konkretno-ruchowym myśleniu wykrywa ono leżące najbardziej „pod powierzchnią”, ale jednak ukryte właściwości przedmiotów i zjawisk. W tym przypadku spostrzeganie jest już bezsilne.” s. 99
W pracach A.A. Lublińskiej można zauważyć, że „u dzieci w wieku przedszkolnym logiczne myślenie jest poprzedzane przez „myślenie rękami”. Zadania praktyczne są rozwiązywane przez dzieci w trakcie rozumnych, ukierunkowanych na cel działań. Wyróżniono cztery fazy rozwiązywania zadań w płaszczyźnie konkrento-ruchowej. W pierwszej fazie dziecko uświadamia sobie jedynie końcowy cel, który chce osiągnąć. Jego działania tworzą się bez względu na warunki, w których dany jest ten cel. Druga faza charakteryzuje się badaniem rzeczywistych warunków zadania. Dziecko bada je za pomocą działań poszukujących i badawczych. W trzeciej fazie dziecko zaczyna zestawiać warunki zadania z podstawowym celem. W końcu, w fazie czwartej, za pomocą działań poszukujących zostaje wykryty cały łańcuch warunków, których spełnienie prowadzi do rozwiązania zadania.” s. 93-94
Cechy myślenia konkretno-ruchowego:
- „najbardziej podstawowa forma myślenia dziecka w wieku przedszkolnym” s. 96
- „myślenie konkrento-ruchowe może doskonalić się i rozwijać w toku całego życia człowieka.” s. 100
- „w myśleniu konkretno-ruchowym ważną rolę ogrywają obrazy, wyobrażenia, odzwierciedlające sytuację zadaniową. Szczególne znaczenie mają przy tym wyobrażenia, odzwierciedlające podstawowy cel, na którego osiągnięcie nastawione jest działanie dziecka. Jeżeli dziecko nie dokładnie zdaje sobie sprawę z tego, co należy osiągnąć w toku rozwiązywania jakiegoś zadania, to proces myślenia może nie rozwinąć się lub rozwinąć się w zupełnie innym kierunku, niż jest to konieczne w danej sytuacji. Właśnie dokładnie wyobrażenie sobie końcowego wyniku, który powinien zostać osiągnięty w toku rozwiązywania zadania, pozwala dziecku na analizę warunków zadania z punktu widzenia celu. Myślenie konkretno-ruchowe jest faktycznie niemożliwe bez wyobrażeń, odzwierciedlających warunku, w których dany jest cel. Działania dzieci, które nie uwzględniają tych warunków, z reguły odznaczają się chaotycznością i nie prowadzą do osiągnięcia prawidłowego wyniku.” s. 101
- „w eksperymentach ze starszymi dziećmi w wieku przedszkolnym obserwowaliśmy transformację metody prób i błędów w jej bardziej złożoną formę, którą można nazwać metodą działań badawczych. Z początku wykonanie zadania przebiegało w formie chaotycznych prób i błędów. Następnie, u dzieci, zachodziła istotna reorganizacja ich działania. Dzieci zaczynały analizować występujące niezgodności między otrzymywanymi a podawanymi wynikami, wykrywać ich wielkość i kierunek. W każdym następnym działaniu uwzględniały wynik poprzedniego. Dzieci zbliżały się krok za krokiem do przewidzianego celu i osiągały go.” s. 119-120
Poziom myślenia konkretno-obrazowy (Zinczenko używa pojęcia: „myślenie wizualne”)
„W toku kształtowania myślenia konkretno-obrazowanego działania dzieci, wykonywane wcześniej na realnych przedmiotach, zaczynają być odtwarzane w płaszczyźnie wyobrażeń bez pomocy realnych obiektów. Dokonuje się szczególne oderwanie działań od rzeczywistości. Jest ono bardziej skuteczne wówczas, gdy nie występuje od razu, lecz przechodzi przez stadia pośrednie, tj. dziecko odtwarza te działania nie na realnych przedmiotach, ale na obiektach zastępczych – modelach. Na początku model może występować w formie dokładnej kopii przedmiotu. Wówczas również zachodzą już zasadnicze zmiany w działalności dziecka. Dziecko działa na modelu przedmiotu i przy pomocy dorosłego dochodzi do zrozumienia tego, co to jest model, porównuje działania nim z oryginałem. Inaczej mówiąc, dzieci dość szybko uświadamiają sobie, że działania ich odnoszą się do oryginału, chociaż wykonywane są na modelu. Jest to zasadniczy moment w kształtowaniu się obrazowego myślenia, w którym ważną rolę odgrywają modele i działania na nich.” s. 167-168
Cechy myślenia konkretno-obrazowego:
- umiejętność przywołania z pamięci wzrokowej wyobrażenia przedmiotu,
- umiejętność dokładnego opisania przedmiotu bez jego oglądu,
- uświadomienie sobie wszystkich cech przedmiotów i gotowość do ich dalszej analizy,
- myślenie obrazowe posiada charakter heurystyczny (odkrywczy, od „eureka”), który prowadzi do intuicyjnych rozwiązań,
„Okres, który Piaget określa jako symboliczne i przedpojęciowe myślenia odpowiada, ze względu na podstawowe cechy tej formie myślenia, którą nazywamy konkretno-obrazowym myśleniem. Zdaniem Piageta, ważnym osiągnięciem tego okresu jest powstanie i rozwój funkcji symbolicznej. Istotą tej funkcji jest wyobrażenie sobie przez dziecko nieobecnym przedmiotów za pośrednictwem symboli i znaków. Dzięki znakom dokonuje się różnicowanie elementów oznaczających od elementów oznaczanych. Elementy oznaczające są wykorzystywane do aktualizowania wyobrażeń o elementach oznaczanych.” s. 155
Poziom myślenia pojęciowy (logiczny)
„W myśleniu pojęciowym operowanie obiektem dokonuje się zgodnie z zasadami operowania pojęciami, przy czym główną rolę odgrywają różnego rodzaju sądy, wnioski itp.” s. 147