Pająki

Pomoce:

• kłębek nici
• przedmioty, które można przewiązać sznurkiem
• dzwoneczki lub inne elementy, które zwieszone na sznurku wydają dźwięk (puszki, kapsle itp.)
• butelka ze spryskiwaczem (z wodą) choć lepszy jest lakier do włosów w spreju
• szkło formatu a4
• czarna kartka papieru lub materiał
• lupa

Podobnie jak inne gatunki zwierząt, również pająki dzieci powinny oglądać „gołym okiem” czy nawet „namacalnie”. Charakter życia pająków pozwala na ich łatwą obserwacje (bez brania na ręce), wymaga jednak ostrożności, ciszy i powściągliwości. Dlatego też, dla dobra edukacji, złapany może być przechowywany w słoiku (wymagane humanitarnie zachowanie wobec zwierzęcia).

Gatunki pająków (niektóre).

Najpopularniejszym pająkiem (w Polsce) jest pająk krzyżak. Popatrzcie na jego zdjęcia i pomyślicie skąd mogła wziąć się jego nazwa?

Sieć pająka. Pająk żywi się owadami. Często są one większe od niego i w dodatku latają. Dlatego też został obdarzony umiejętnością budowania pajęczyny i dużą cierpliwością. Buduje swoją sieć ze śliny. Mówimy, że ją tka (podobnie jak krawiec).

Obserwacja sieci pająka. By lepiej się jej przyjrzeć warto zaopatrzyć się w spryskiwacz do wody, którym można delikatnie spryskać sieć (osadzą się na niej krople wody, nie należy jednak przesadzać ponieważ pajęczyna może popękać). By utrwalić pajęczynę lepszy będzie utrwalacz do włosów w spreju. Po spryskaniu przykładamy delikatnie do pajęczyny płachtę czarnego papieru. Dzięki temu wyraźnie będzie można dostrzec kontur sieci.

Każdy pająk buduje inną sieć. Pająk tygrzyk paskowany (1 zdjęcie niżej), oprócz zwykłej sieci (tj. wyżej) buduje dodatkowe wiązanie u dołu (pod miejscem w którym spędza czas). Kątnik wielki (2 zdjęcie niżej) buduje sieć koncentryczną w narożnikach, kątach pomieszczeń.

Gdy jakiś owad (np. pszczoła, komar czy mucha) nadleci i zapląta się w sieci wtedy pająk zawiązują wokół niej nić i gdy owad się uspokoi zostawia go do zjedzenia na później, a sam czyha na kolejną zdobycz

Utrwalenie pajęczyny. Pajęczynę można zachować przy zastosowaniu lakieru do włosów, którym najpierw spryskamy pajęczynę, a następnie delikatnie ułożymy ją na szkle do którego można nakleić czarną kartkę papieru.

Rysowanie sieci pająka. Popatrzcie jak buduje swoją sieć na gałęzi [Nauczyciel rysuje na tablicy kolejne etapy budowania pajęczyny: (1) gałęzie, które upatrzył sobie pająk na pajęczynę – to miejsca gdzie często przelatują owady, (2) filary pajęczyny i (3) ramy pajęczyny. Po jej narysowaniu dzieci samodzielnie mogą narysować swoje pajęczyny (uwaga! pająki mają cztery pary nóg, a zatem osiem).

Zabawa – budowa sieci pająka, (w grupie dzieci) Dzieci siedzą w kole na krzesłach i rzucają kolejno do siebie kłębek nici, za każdym razem osoba, która posiada kłębek przytrzymuje go i rzuca rozwiniętą dalszą część kłębka. Gdy wszystkie będą trzymały nić, utworzy się pajęcza sieć.

Zabawa – ucieczka z zamku pająka, zbudujemy pajęczynę – to będzie zamek pająka. Przez zbudowaną sieć wszyscy będziemy musieli się przedostać by uciec z zamku pająka. Dla utrudnienia na sznurku (nici) zawiesimy dzwoneczki. Ten kto przedostając się zadzwoni ten zostanie schwytany przez pająka i zgodnie z jego zwyczajem zjedzony. Sieć może być bardzo różna: (1) pozioma sieć – sznurek można zawiązać do nóg stojących krzeseł. Dzieci będą musiały wysoko podnosić nogi by przejść przez labirynt sieci. (2) Pionowa ściana – do dwóch stojaków na kurtki można przewiązać na różnej wysokości sznurek (nić). I dopiero na nim zamontować dzwoneczki. Tutaj „muchy” będą musiały przejść jednym krokiem (obie wersje warto wypróbować).

Ciąża i maluchy pająków. Wiele pająków nosi swoje nienarodzone dzieci w swoim ciele (w postaci jajeczek). Na zdjęciu niżej – pająk wałęsak leśny – miejsce w którym znajdują się jajeczka znajduje się z tyłu pająka (jasno brązowy obszar).

Gdy się wyklują maluchy noszone są na grzbiecie pająka. Niżej – pająk wałęsak leśny – małe pająki na grzbiecie (za głową).

Istnieją pająki, które nie plotą sieci. Te inaczej czyhają na swe ofiary w kwiatach na które przylatują owady (po nektar). Np. ten kwietnik (na zdjęciu) potrafi zmieniać kolory. Zobaczcie ma teraz czerwony pas na grzbiecie, którym upodobnił się do kwiatu, na którym czeka.

Na innym zdjęciu ten pająk wygląda inaczej (poniżej), wszystko dlatego, że potrafi on zmieniać kolory – wystarczy, że spojrzy na kolor kwiatka i zmienia się.

Jak już powiedziałem są pająki, które nie plotą sieci. Oprócz pająka kwietnika jest też pająk nartnik (nartnik powierzchowiec). Ten pluskwiak (nie jest pająkiem) potrafi chodzić po wodzie i nie utonąć – stąd jego nazwa – jakby miał narty, na których potrafi śmigać po falach wody – przypatrzcie się mu jak stoi na wodzie. Można go spotkać nad jeziorami.

Ciekawe zachowania przejawia pająk kątnik, którego można zaobserwować gdy w domu rozpościedlił swoją sieć. W tym celu warto wcześniej poprosić rodziców by przynieśli do przedszkola w słoiku (z niewielkim otworem) pająka. Dzięki temu dzieci będą mogły poznać jego zachowania, a później wypuszczą go na dwór.

Pająk kątnik gdy zostanie zamknięty w słoiku chce się z niego uciec dlatego „wierzga” i atakuje ściany szklanki. Później uspokaja się i udaje… nie żywego – zwija się chowając nogi i skrywając „twarz”. Nawet delikatnie trącenie go szklanką (jeśli nie zostanie otwarta) nie wzrusza go. Zachęcam wtedy by dać dzieciom lupy by mogły go spokojnie obserwować.

Pająk kątnik, gdy najdzie ofiarę (np. muchę) otacza ją i niepozwala uciec, trzyma ją do momentu aż sama straci siły na walkę.

Budowa pająka. Do zbudowania pająka wystarczy pudełko po jogurcie i kawałki drutu (lub „drutu puszystego” – na zdjęciu). Pudełko należy pomalować farbą arykolą (tak samo oczy), a następnie zrobić w nim otwory i przeciągnąć druciki – nogi pająka (uwaga! pająki mają cztery pary nóg, a zatem osiem).

Zabawka elektryczna. Taką konstrukcję pająka można wykorzystać jako prostą maszynę uczącą.

Sieć pająka z origami. Z kartki papieru formatu a4 odcinamy pasek w celu otrzymania kwadratu. Kwadrat zginamy w pół. Następnie zgiętą kartkę w połowie górnej krawędzi zaginamy dwukrotnie w celu otrzymania trójkąta. Otrzymany kąt równolegle zaginamy kilkakrotnie, po czym otwieramy kartkę. Miejsca zagięcia można pokolorować dla otrzymania efektu.

Jelinek J.A., Spotkanie z pająkami, w: Świetlica w Szkole, 6/2016, s. 18-19.