Ucznie się przez własne działanie
Źródło: Szuman S.: „Rola działania w rozwoju umysłowym małego dziecka”, Warszawa, Wydawnictwo Ossolińskich, PAN, 1955
W trakcie rozwoju „dziecko poznaje, że można coś zdziałać, ponieważ działając przekonuje się, że jest sprawcą tego, co zostało osiągnięte. Poza tym widzi ono i obserwuje ciągle, że wskutek czynności i działań dorosłych powstają zmiany w świecie. Przedmiotami, które poznaje każde dziecko już w pierwszym, a szczególnie w następnych kilku latach swego życia pod kątem widzenia ich użytkowej i narzędziowej przydatności, są po pierwsze: zabawki, którymi manipuluje, i po drugie: przedmioty i narzędzia dorosłych, z których użytkiem i funkcjonowaniem zapoznaje się obserwując dorosłych przy pracy i naśladując ich poczynania”. (s. 82)
Przykład: „przedmioty o kształcie kulistym, walcowatym lub kolistym nadają się do tego, by je toczyć, lub przy ich pomocy coś „wozić”; przedmioty o kształcie wydłużonym: rozmaite pręty, kije itp. nadają się do tego, by nimi sięgać po coś, co znajduje się poza zasięgiem rąk, jak też do tego, by uderzać w inne przedmioty lub by nimi bić; papiery nadają się do tego, by dziecko z łatwością mogło je rozrywać i rozdrabniać na kawałki, piasek nadaje się do rozsypywania, klocki do składania i budowania, glina do ulepienia, różne szmatki do zakrywania i owijania rozmaitych rzeczy, sznurki do ich związywania, klej do zlepiania itp.” (s. 82)
Przedstawiając obserwacje córki (Grażyny) w wieku do 2 roku życia, wymienia następujące umiejętności: ustawianie przedmiotów i stawianie ich na sobie; upuszczanie przedmiotów i rzucanie nimi do celu; przykrywanie i owijanie zabawek szmatkami, kołderkami itp; zapoznawanie się z naczyniami i posługiwanie się nimi przy gromadzeniu i przenoszeniu rożnych rzeczy; zabawa w otwieranie i zamykanie naczyń; posługiwanie się w zabawie patykami jako narzędziami. Podsumowuje mówiąc: „zabawy manipulacyjne i konstrukcyjne (…) stwarzają sposobność zbierania (…) podstawowych wiadomości o przedmiotach użytkowych i narzędziach. (…) Bawiąc się dziecko zdobywa zarówno różne zasadnicze elementy wiadomości o budowie i funkcjach rzeczy, jak też rozwija podstawowe umiejętności w zakresie techniki posługiwania się nimi” (s. 87).
„Naśladowanie ludzi dorosłych ma początkowo charakter zabawowy i jest raczej schematycznym szkicowaniem ogólnego zarysu danej czynności, a nie właściwym i skutecznym jej wykonaniem”. (s. 88)
Przykład: „(…) małe dziecko rozkłada przed sobą gazetę w sposób podobny jak dorośli bawiąc się 'w czytanie’, mażąc ołówkiem po papierze naśladuje 'pisanie’ dorosłych; z piasku i gliny ulepia babki i ciastka na podobieństwo 'pieczywa’, które sporządza matka; maczając szmatkę sądzi, że umie 'szyć’; ciągnąc na sznurku konika z wózkiem i wymachując bacikiem przeżywa czynność 'powożenia’; doprowadzając misiowi łyżeczką trochę piasku lub wody do buzi wyobraża sobie, że 'daje mu jeść i pić’, tak jak dorośli dają jeść i pić dziecku itp.” (s. 88).
„Zdobywa ono stopniowo coraz rozleglejszą świadomą wiedzę o budowie różnych przedmiotów użytkowych i narzędzi i o właściwych sposobach posługiwania się nimi” (s. 88)
Dzięki naśladowaniu dorosłych dziecko wytwarza co prawda zwykle bardzo rychło ogólny schemat posługiwania się rozmaitymi przedmiotami, jednak właściwa, praktycznie pożyteczna umiejętność posługiwania się danym przedmiotem kształtuje się na ogół powoli w ten sposób, że dziecko stopniowo przy pomocy dorosłych uczy się rozumieć, jak jest zbudowany dany przedmiot użytkowy i jak należy się nim posługiwać, by osiągnąć określony rezultat” (s. 88-89).
„Zasadniczym schematem naśladowania przez dziecko czynności narzędziowych osób dorosłych jest schemat przykładania (’przymierzania’) danego przedmiotu do takiego drugiego przedmiotu, z którym dorośli zwykle go łączą lub którym (jako narzędziem) na drugi oddziałują. Dziecko obserwuje często, że dorośli łączą ze sobą dwa przedmioty, nie zdaje ono jednak sprawy, jak przymocowawszy jeden przedmiot do drugiego złączyli je w sposób trwały (…)”.
„Wszelkie właściwe i rozumne posługiwanie się przedmiotami codziennego użytku i narzędziami wymaga orientacji w budowie tych przedmiotów i zrozumienia celu, któremu ta budowa służy.” (s. 91)
Eksperyment Thorndike`a
Źródło: I. Krucz: „Czynność uczenia się” w: Psychologia red. T. Tomaszewskiego, red. Warszawa PWN, 1977 s. 282-283
„Klasyczny eksperyment Thorndike`a przeprowadzony był na kotach. Głodny kot znajduje się w klatce z prętów, na zewnątrz niej eksperymentator kładzie kawałek mięsa. Kot widzi przynętę, może pomiędzy prętami wysuwać łapy, mięso znajduje się jednak poza jego zasięgiem. Aby je osiągnąć, musi wydostać się z klatki. Kot wykonuje początkowo szereg ruchów wysuwania jednej lub drugiej łapy przez różne pręty klatki. Jednym z takich ruchów udaje mu się przypadkowo nacisnąć skobelek, drzwiczki otwierają się i kot może wyjść z klatki i dostać się do przynęty [miski z mlekiem]. Zachowanie takie, w którym rozwiązanie osiągane jest w wyniku przypadkowego trafienia na właściwą reakcję spośród wielu innych wykonywanych także przez zwierzę w danej sytuacji, nosi nazwę szukania rozwiązania przez próby i błędy. Przynęta [ciekawość poznawcza] wzbudza wzmożoną aktywność organizmu, jednym z wykonywanych przezeń ruchów może okazać się skuteczny, tzn. prowadzić do wzmocnienia (osiągnięcia nagrody lub uniknięcia kary). Rozwiązywanie problemów i uczenie się przez próby i błędy interpretowane jest przy zastosowaniu prawa efektu. Uczenie się przez próby i błędy polega na tym, że w kolejnych powtórzeniach takiej samej sytuacji problemowej [np. zabawy dostępnymi klockami], stopniowo eliminowane są reakcje niewłaściwe , nieskuteczne, pojawia się coraz mniej błędów, aż do momentu całkowitego ich wyeliminowania, tzn., że skoro tylko zwierzę znajdzie się w danej sytuacji problemowej, wykonuje od razu właściwe reakcje.”
Z metodą uczenia się przez próby i błędy związane są następujące cechy:
- działanie polega na eliminowaniu błędów (czasochłonne);
- osoba „nie rozumie sytuacji” (jej konstrukcji, reguł, możliwości udzielenia odpowiedzi) i dochodzi do rozwiązania stopniowo (a nie nagle – ja w przypadku wglądu), osiągnięcie rozwiązania można określić mianem „teraz rozumiem”;
- działanie dziecka, które posługuje się w rozwiązaniu problemu metodą prób i błędów, uważa się za działanie typu: chcę szybko uzyskać nagrodę (niski motyw działania) lub działaniu opartym na małej ilości informacji.
Na przykład: tworzenie elektrycznego obwodu zamkniętego przez dzieci